Kliszczacy, inaczej Kliszczaki jest to grupa góralska w północno-zachodniej części zasięgu Górali Karpackich. Jej nazwa ma charakter przezwiskowy, nadawany zwykle przez sąsiadów. Po raz pierwszy została użyta w 1851 r. przez Wincentego Pola, w swojej publikacji pt. „Rzut oka na północne stoki Karpat”. Nazwa ta od dawnych czasów jest nieznana w terenie i funkcjonowała tylko w literaturze etnograficznej. Miejscowi zaakceptowali tą nazwę niedawno, miało to miejsce dopiero pod koniec XX w. Starsi twórcy twierdzą, że nazwa pochodzi od rozciętych na dole nogawek sukiennych od spodni góralskich lub od starego zdobienia przy przyporach tych spodni, które przypominają kleszcze kowalskie (są w kształcie litery „U” z pętlą u dołu), które znane są wśród innych grup góralskich (np. u Górali Ochotnickich czy w starych ubiorach podhalańskich). W obu przypadkach przezwisko to miało być nadane przez sąsiadów z północy, czyli Krakowiaków, którzy nie nosili tego typu góralskich spodni. Kliszczacy nazywano czasem „Góralami od Myślenic”.
Rzemiosło
Prace rzemieślnicze, sprowadzające się do obróbki surowców takich jak drewno, glina, żelazo, skóra i len, nie stanowiły tajemnicy dla Górali [...]
Tańce Górali Kliszczackich
Tańce regionalne Ogólnie stosowane, aczkolwiek nieścisłe, określenie tradycyjnego repertuaru tańców lud., znanych w różnych częściach kraju zw. regionami etnograficznymi. (…) [...]
Na przełomie XIX/XX w. Kliszczacy mieszkali na środkowej części Beskidu Średniego (Makowskiego), który mieści się w trójkącie Sucha Beskidzka – Myślenice – Jordanów. Region ten znajduje się pomiędzy górnym biegiem rzek Raby i Skawy i jest zamknięty od północy pasmem Babicy (czyli na linii: Stróża, Trzebunia, Bieńkówka, według F. Bujaka też: Baczyn, Budzów, Zembrzyce), a na południu sięga po Jordanów. Jest to niewątpliwie najbardziej wyrazisty kulturowo, podstawowy zasięg tej grupy.
Z HISTORII
Zasiedlanie terytorium, na którym zamieszkiwali Kliszczacy, trwało między wiekiem XIII aż do początku XVI w. Osiedleńcami była ludność polska, zajmująca się rolnictwem, napływająca z ziemi krakowskiej. Stróża koło Myślenic to Najstarsza wieś kliszczacka. Była pierwotnie osadą obronną i została założona u początków państwa pierwszych Piastów, potwierdzona w źródłach z XIII wieku. Kolejne wsie zakładane były od XIV wieku, które są położone głębiej w Beskidach, w ramach przemyślanej kolonizacji na prawie niemieckim, za czasów króla Kazimierza Wielkiego.
Pierwotnie pojawiły się miejscowości Pcim, Lubień – z wiekową parafią (z XIV wieku), potem Budzów oraz Zembrzyce (w ramach kolonizacji księstwa oświęcimskiego).
W XV w. rozmieszczone były osady Tokarnia i Trzebunia, a na początku XVI w. m.in. miejscowości Krzeszów, Krzczonów i Tenczyn, wszystkie w dobrach królewskich, czyli kasztelanii krakowskiej, a potem starostwa lanckorońskiego.
BUDOWNICTWO
Drewniana zabudowa dominowała we wsiach kliszczackich co najmniej do II wojny światowej. Przeważały tu niegdyś zagrody jednobudynkowe, mieszczące pod wspólnym dachem mieszkanie i część gospodarczą. Uboższe chałupy składały się zwykle z sieni, jednej izby i stajni; zamożniejsze miały dodatkową izdebkę, czasem też komorę, a po drugiej stronie sieni – stajnię i boisko z sąsiekiem. Najstarsze, zrębowe chałupy z czterospadowymi dachami krytymi słomą (lub słomą i gontem), nie różniły się znacznie od budownictwa lachowskiego (krakowskiego). Pod koniec XIX wieku, zwłaszcza w południowej części regionu, rozpowszechniły się dachy przyczółkowe kryte gontem, później – dwuspadowe. Do I wojny światowej dużo chałup było dymnych (bez komina).
STRÓJ
Strój Kliszczacki został stworzony na wzór starych i tradycyjnych ubiorów karpackich, z dostrzegalnym oddziaływaniem lachowskimi, czyli np. męskie spodnie wykonane z płótna noszone latem czy koszula założona na wypust. Ubiory długo szyte były z domowego sukna i płótna czy skór i futer baranich.
Mężczyźni nosili kapelusze wykonane z filcu w kolorze czarnym z opuszczonym w dół rondem, okręcone czerwoną nicią; koszule z lnu, kiedyś krótkie, przepasane pasem; spodnie wykonane z płótna (tradycyjnie nazwane płócionki) zazwyczaj szerokie, ze strzępkami u dołu oraz sukienne (guniaki) w kolorze białym z jednym lub dwoma przyporami i nogawkami szerszymi niż u tzw. „twardych” górali. Dawniej zdobiono je wokół przyporów czarnym relatywnie czerwonym kliscem (w kształcie litery „U” z pętlą u dołu) lub skromną, o kolorach czerwieni i granatu sercówki, zbieżną do Zagórzan. Później znacznie wzbogaciły się ozdoby spodni za sprawą Zagórzan i Podhalan. Noszono wykonane ze skóry szerokie pasy i opaski; sukienne kamizelki w kolorze niebieskim lub bordowym z guzikami o metalowym wykończeniu; brązowe gunie (inaczej zwane górnice, cugi) dość długie, uszyte z domowego sukna, skromnie obszywane sznurkami wełnianymi, najczęściej w kolorze czerwonym. Na przełomie XIX oraz XX wieku noszono nowsze, sukienne burki z wyjmowanym kołnierzem i wieloma kieszeniami (bardzo podobne, jak u grup sąsiednich). Popularne były też serdaki bez rękawów wykonane ze skóry baranów, a chłodniejszą porą roku noszono kożuchy z rękawami. pospolitym obuwiem były kierpce, a bardziej bogatsi gazdowie z północnego regionu mogli sobie pozwolić na większe święta buty z cholewami.
Kobiety wkładały do koszul wykonanych z płótna długie, fałdziste i płócienne spódnice (z doszytym grubszym nadołkiem jako bielizną). Elementem spódnic były białe fartuchy, z czasem ciemne (w kolorach: indygo, granatowym, czarnym), ręcznie drukowane w wiejskich farbiarniach (np. w Myślenicach), zwane durkami. Ubierano białe zapaski, ozdobione białym haftem w okresie świątecznym. Odświętnym strojem były gorsety, kiedyś sukienne granatowe lub czarne, z czasem aksamitne, także bordowe lub zielone. Te starsze były skromnie zdobione srebrnymi szwami i cekinami; później, pod wpływem mody sądeckiej i podhalańskiej, gorsety były bogato zdobione koralikami, z wzorami kwiatowymi i w osty dziewięciorniki. Zakładano również sukienne szubki z rękawami bardzo podobne do sukienek z Krakowa, a starsze kobiety – sukienne katanki. W przeszłości kobiety odziewały się płachtami wykonanymi z lnu (np. łoktuszami czy obrusami), które zastąpiono rozmaitymi fabryczne chustami zakładanymi na ramię. Mężatki musiały przykrywać głowy chustkami. Były zakładane na czepki w kształcie płytkiej czapeczki (podobne jak na Orawie). Pospolity strój Kliszczaków zaczął wygasać już w drugiej poł. XIX wieku. Na początku XX wieku na południu regionu ubierano się już w stylu „podhalańskim”, na wschodzie pojawiły się elementy stroju zagórzańskiego, a na północy uwidoczniły się silne wpływy krakowskie.
