Tańce regionalne
Ogólnie stosowane, aczkolwiek nieścisłe, określenie tradycyjnego repertuaru tańców lud., znanych w różnych częściach kraju zw. regionami etnograficznymi. (…) Przez tańce regionalne rozumie się te z nich, które historycznie stanowiły nieodłączny czynnik społeczno-obyczajowy współżycia ludności wiejskiej w zasięgu własnej, parafii, gminy. (…) Wytworzone i kształtowane w ciągu wieków w toku codziennego życia we własnym środowisku, wchodziły (podobnie jak in. wytwory rąk i ducha czy umysłów) w skład treści kulturalnych zw. tradycyjną kulturą ludową. Treści te, w tym określone zwyczaje doroczne i rodzinne, oraz związane z nimi tańce uległy w różnym zasięgu stopniowemu zróżnicowaniu się, w wielu przypadkach wzbogacaniu, pod wpływem różnych czynników: społeczno- środowiskowych, geograficznych i historycznych. Nie wszędzie zdołano zachować do naszych czasów ich dawną tradycję i kształt w jednakowym stopniu autentyczności. (Grażyna W. Dąbrowska – Taniec w polskiej tradycji – Leksykon, wyd. PTECH/Muza SA, Warszawa 2005/2006str. 232)
Tańce tradycyjne
W lokalnym środowisku wiejskim dawne, zazwyczaj mało zróżnicowane tańce, przekazywane z pokolenia na pokolenie przez niezamierzony pokaz i przejmowane w wyniku obserwacji – naśladowania (bez pomocy metod dydaktycznych i środków technicznych). Tworzyły one repertuar dobrze znany własnej społeczności, podobnie jak lokalna polszczyzna – gwara, muzyka i pieśni, stroje i sztuka ludowa. (…) Długotrwałemu utrzymywaniu się tych samych tańców sprzyjała powoli następująca wymiana składu wspólnoty wykonawców; stopniowe włączanie do niej nowych uczestników. Jednakże na skutek przekazu opartego wyłącznie na związanej z poczuciem rytmu zdolności zapamiętywania kinetycznego i odtwarzania naturalnych wzorców przez coraz to nowych uczestników tańca, następowały początkowo trudno dostrzegalne, ale nieuchronne zmiany różnych drobnych elementów, zanim wreszcie doszło do zmiany całej choreotechniki i choreografii, do pojawienia się nowych tańców, asymilowanych i podporządkowanych panującym lokalnym obyczajom i rodzimemu stylowi. (Grażyna W. Dąbrowska – Taniec w polskiej tradycji – Leksykon, wyd. PTECH/Muza SA, Warszawa 2005/2006 str. 264).
TAŃCE GÓRALI KLISZCZACKICH
Różnorodność kultury ludowej Kliszczaków wynika z położenia miejscowości i mieszkającego tam ludu góralskiego, który żył na styku bardziej dominującej kultury ościennych grup góralskich i regionu krakowskiego. Na południowym zachodzie region graniczy z Babiogórcami, na południu z Podhalanami, na południowym wschodzie z Zagórzanami, a od północy z Krakowiakami i Lachami. Region ten według różnych autorów, którzy zajmowali się badaniami, jest najsłabiej przebadany pod względem muzycznym i tanecznym.
Poza tańcami Krzyżakiem i Żydem , które w literaturze mają ogólnikowo opisany przebieg, pozostałe to tylko nazwa. Są to: polka pod różnymi nazwami, mazur, marsz weselny, krakowiak, walc, walc wolny, polonez-chodzony, obyrtana polka, oberek. Podaje też, że w Lubniu tańczono; konia, taniec na lyn, piłke i bąka. Natomiast w Pcimiu i w Lubniu – miotlarza zw. fujarą. s.472 9 .
Polka Wskakiwana
Taniec zbiorowy. Polka tańczona przez dowolną liczbę par po obwodzie koła i w miejscu. Nie ma przyśpiewki, tancerze w parze tańczą takimi samymi krokami. Metrum : 2/4, tempo umiarkowane. Mel. dwuczęściowa 16 taktowa powtarzana po dwa razy każda. Rozpoczynają taniec przez zawołanie do muzyki. Polka wskakiwana ! W uj.: złączone dłońmi zewn. ręce wysunięte w przód, prawa ręka tancerza obejmuje tancerkę przez plecy, lewa tancerki oparta na prawym ramieniu tancerza. W 1 cz. tańca, para za parą wykonuje lekki bieg po kole w rytmie ćwierćnut (2 kroki w 1 takcie), z naturalnym wyrzucaniem wolnej nogi w tył. Co 4 takty tancerz wykonuje potrójny przytup w ruchu postępowym. W 2 cz. para obrotami w prawo w miejscu, wykonuje dwa podskoki w 1 takcie na prawej i lewej nodze, z naturalnym odrzuceniem w tył wolnej nogi. Przy powtórzeniu mel. pary w uj. otwartym biegną po kole, podczas przytupów tancerzy co 4 takty tancerka wykonuje dwoma krokami pełny obrót za prawą ręką do tyłu, przechodząc do następnego tancerza. Druga cz. tańca jest taka sama. Kończą potrójnym przytupem tancerza i dodatkowym jednym tupnięciem poza muzyką.
Polka Weselna
Uczestnicy grupy tanecznej potwierdzili, że tę polkę zawsze tańczyło się na weselu na rozpoczęcie tańców i czyni się to do dziś. Stąd jej nazwa. Polka weselna jest tańcem jednej pary, tańczona przez dowolną liczbę par. Taniec nie ma przyśpiewki. Pary stają w dowolnym miejscu w izbie lub na obwodzie koła. Metrum: 2/4, tempo szybkie. Melodia zawsze jest ta sama, ma dwie cz. po 8 taktów, każda powtarzana 2 razy. Po zawołaniu tancerza – Polaka weselna! , pary w podstawowym ujęciu rąk: tańczą w miejscu obrotami w prawo i w lewo, na półpalcach z lekko uniesioną piętą. Tancerz rozpoczyna krok lewą nogą, kończy potrójnym przytupem. Przy powtórzeniu mel. każda para tańczy po własnym kółeczku, obrotami w prawo w I kier. (7 kroków) i obrotami w lewo w II kier. (7 kroków). Przed każdą zmianą kier. obrotów, tancerze wykonują potrójny przytup. Kończą taniec podwójnym przytupem.
Polka Konik zwana Polką kuocurową
Nazwa Konik od przyśpiewki, ale czemu Kuocurowa – nikt nie umie na to odpowiedzieć. Powszechnie tańczona polka, przede wszystkim przez młodych ludzi, polegająca na biegu z odrzucaniem wolnej nogi w tył. Tańczy równocześnie dowolna liczba par. Metrum: 2/4, tempo szybkie. Melodia ma 2 części. W 1 cz. 6 taktów, w 2 cz. 5 taktów powtórzonych – łącznie 16 taktów. Ma 5 zwrotkową przyśpiewkę. Siwy kuonik, siwy, na pośrodku grzywy, |: bede panny zwodził, puokiela zem zywy :|. Podczas śpiewu grupa krokiem odstawianym i dostawianym zamyka koło, tancerki w środku, tancerze na zewnątrz. Po zawołaniu; Polka – Konik! ,tancerze 4 akcento- wanymi dostawianymi krokami w rytmie ósemkowym podchodzą w stronę tancerek, które wykonują zwrot w ich stronę, wyk. potrójny przytup i w uj. okrągłym-zamkniętym tańczą: na „raz”, tancerz – naskok na prawą nogę, tancerka na lewą, z równoczesnym odrzuceniem w tył nogi przeciwnej, w obrocie w prawo w miejscu, na „dwa” naskok na przeciwne nogi z odrzuceniem drugiej w tył, z dalszym obrotem w prawo. Tańczą takimi samymi krokami do końca melodii i po przytupie zmieniają kierunek obrotów. Przy następnym powtarzaniu melodii; tym samym krokiem j. w., pary tańczą po obwodzie koła w I kier. – tancerka tyłem, a tancerz przodem. Tak samo przemieszczają się w II kier. i wtedy tancerz tańczy do tyłu, a także w ustawieniu się „w węża” tańczą po linii esowatej. Kończą taniec okrzykiem – Hej- hop !, podwójnym przytupem i mocnym jednym tupnięciem poza muzyką.
Polka – Taniec Dyrdany
Tak nazywano taniec matki z ojcem podczas wesela. Tańczony w miejscu, obrotami w prawo i w lewo do mel. Siwy kuonik, siwy. Przed tańcem ojciec śpiewał: uOjciec dyrdoł, matka dyrdo, przegonili ziencia zyrdziom, zeby byli nie dyrdali, toby ziencia nie przegnali, W ujęciu rąk okrągłym–zamkniętym; (tancerz obejmuje tancerkę w pasie, tancerka opiera dłonie na ramionach tancerza poniżej barków), tańczą w dowolnym miejscu izby. Metrum: 2/4, tempo umiarkowane, melodia dwuczęściowa. Tancerz w małym rozstawieniu stóp na boki, na dość mocno ugiętych kolanach tańczy : w 1 takcie dwa akcentowane niskie podskoki, (tuż nad podłogą) z równoczesnym obracaniem się za prawą lub lewą ręką. Tancerka tańczy krokiem drobnej polki. Taniec trwa tyle, ile tancerze mają ochotę go tańczyć.
Polka Od Budzowa
Taniec pojedynczej pary, ale może być tańczony równocześnie przez wiele par, które tańczą po linii koła. Tańczy się ją tylko w Budzowie i okolicy. Metrum: 2/4, tempo umiarkowane. Melodia 8 – taktowa powtarzana wielokrotnie. Ma 2- zwrotkową przyśpiewkę: pierwszą śpiewa solistka bez towarzyszenia muzyki; Moja mama Budzowianka, a mój łojciec nie taki, moja mama pletła sita, a mój łojciec przetoki. Drugą zwrotkę śpiewają wszyscy. Jeden z tancerzy zwraca się do muzyki wołając – Polka od Budzowa! Każda para stojąc obok siebie, przodem do kier. tańca, z wysuniętymi w przód złączonymi zewnętrznymi rękami, zewnętrznymi nogami (tancerz lewą, tancerka prawą), tańczą 2 kroki płaskiej polki po linii koła w I kier., następnie zwracając się w parze przodem do siebie, 3 krokami z nogi na nogę, wykonują zamaszyście pełny obrót i 1 przytup wewnętrznymi nogami, z równoczesnym powrotem do ustawienia początkowego. Tańczą w taki sam sposób do końca melodii. Taniec powtarzany jest wielokrotnie i może być popisowym tańcem jednej pary.
Drugą grupą tańców najczęściej tańczonych są WALCE.
Walczyk „Na raz”
Taniec pojedynczych par, tańczony przez dowolną ich liczbę. Metrum: 3/4, tempo wolne. Melodia ma 2 cz.; 1 cz. 6 taktowa, 2 cz. 6 taktowa z powtórką (12 taktów). Ma swoją przyśpiewkę (4- zwrotki), podczas której tancerze zwróceni są przodem do siebie. Wiedziałaś dziywcyno, ze jo rozbójnicek, |: po cóześ chodzała ku mnie na trownicek :|. Taniec rozpoczyna śpiew tancerzy skierowany do partnerek. Po zawołaniu do muzyki; Walcyka na roz!, para w ujęciu okrągłym, tańczy w miejscu 5 kroków walca obrotami w prawo na półpalcach z lekko uniesioną piętą. + 1 przytup na „ raz” z wytrzymaniem na „dwa-trzy”, następnie 5 kroków walca w lewo + 1 przytup na „raz” i wytrzymanie na „dwa-trzy”. Ten układ kroków powtarzany jest do końca melodii.
Ustawienie par : dowolne ustawienie w izbie.
Ujęcie rąk : okrągłe – jak nr 2, w polce wskakiwanej.
Walczyk „Na dwa”
To taniec, który został ułożony w siedem figur do 6 zwrotkowej przyśpiewki, z których pierwsza brzmi; uOcka moje uocka, gdzie wy spoglondocie, |: wciogle ku tej stronie, gdzie kochanie mocie :|. Charakterystyczny w tym walcu jest podwójny przytup, na zakończenie frazy muz., w którym tancerz na „raz” tupie lewą nogą, a na „dwa” prawą, kończąc ten przytup niewielkim wyrzuceniem nogi w przód. Na „trzy” wytrzymuje ruch. Metrum: 3/4, tempo umiarkowane. Melodia dwuczęściowa -16 taktowa, z powtórką taktów 9 – 16. Po zawołaniu do muzyki; Walcyka na dwa!, tańczą obrotami w prawo i w lewo, w I i II kierunku.
Walczyk „Na trzy” – Jedna naprzód
Taniec zbiorowy na dowolną liczbę par, z powtarzającym się elementem tanecznym przechodzenia obrotem tancerki do następnego tancerza, Metrum: 3/4, tempo umiarkowane. Melodia ma 2 cz. 8 taktowe z powtórzoną 2 cz. Jest też ułożony do 4 zwrotkowej przyśpiewki; Zielona kalina miydzy dolinami, miydzy dolinami, |: uojciec, matka nie wiy :|, co jes miydzy nami :|. Zawołanie po śpiewie: Muzycko ! walcyka na trzy ! Pary ustawione; tancerz przodem do środka koła – tancerka tyłem, w ujęciu podstawowym, tańczą: balans w II kier. z prawej nogi na lewą tancerz, a tancerka odwrotnie + 5 kroków walca w obrocie w prawo, w miejscu + powtórzony balans + 1 krok walca w pełnym obrocie za lewą ręką wyk. przez tancerki, które przechodzą do następnego w I kierunku. W tym czasie tancerze wykonują potrójny przytup. Sekwencja tych kroków, powtarzana jest w dalszej cz. tańca.
Walczyk
Taniec ma cztery zwrotki przyśpiewki, które śpiewane są między tańcem. Pierwszą część pierwszej zwrotki śpiewa solistka, dalej wszyscy. Metrum: 3/4, tempo umiarkowane. Mel. jest dwuczęściowa, po 8 taktów każda, z powtórką drugiej części w śpiewie i w tańcu. Każda para tańczy w dowolnym miejscu, w uj. podstawowym. Nad potokiem haj w Jachówce, siodłate gynsi posła, / : podoiła wróbla, ucha-cha!, miała gorcek masła. : / ( haj – hań = tam, hen, daleko). Krok walca wykonywany jest tylko obrotami w prawo, w sposób; jeden krok walca do przodu, drugi krok walca do tyłu.
KRZYŻAK – Krzyzok
Taniec zbiorowy w 4 pary z przyśpiewkami wykonywanymi tylko przez tancerzy. Melodia z niewielkimi zmianami, jak u Górali Zagórzańskich. Tańczony krokami chodu w rytmie ćwierćnut. Każda melodia grana czy śpiewana, kończy się potrójnym przytupem wykonywanym przez tancerzy. Metrum: 2/4, tempo wolne – jednostajne. Mel. jednoczęściowa 8 taktowa, powtarzana wielokrotnie w śpiewie i w tańcu. Tancerze nie pamiętają takiego przebiegu Krzyzoka – jaki opisał w swoich wspomnieniach ks. Antoni Gagatnicki, w którym „tancerze przebiegali z rogu do rogu i na nich tańczyli obyrtasa”. Po zawołaniu do muzyki; Krzyzoka !, tancerze śpiewają; – Zagrojcie, zagrojcie starego krzyzoka, niek se potajcujo baby zza potoka. – i ustawiają się na rogach kwadratu. W uj. za wewnętrzne ręce złączone dłońmi, ugięte w łokciach pod kątem prostym wysunięte w przód, rozpoczynają taniec. Pierwsze dwie pary z przeciwległych rogów mijają się pod „bramką”, którą tworzy para idąc od przodu do tyłu. Tancerz z partnerką który przechodzi pod bramką, lewą rękę wyprostowaną w łokciu wysuwa w przód – wskazując drogę do przejścia. Pary po dojściu do przeciwnego rogu, nie zmieniając ujęcia rąk i wykonują pół obrotu – tancerz oprowadza tancerkę. W taki sam sposób mijają się ze sobą następne dwie pary, z następnych dwóch rogów. Muzyka powtarza melodię dwukrotnie i pary w taki sam sposób jw., mijają się ze sobą powracając na swoje miejsca. Przodkujący tancerz woła; Po Kole ! – Tancerze śpiewają 2 zwrotkę, a pary idą jeden raz po linii koła i kończą taniec. Inni poza mijaniem się po liniach przekątnych i obejściu po kole, ponownie stają na rogach kwadratu i po dwie pary równocześnie mijają się w taki sam sposób, jak po przekątnych, lecz tym razem po bocznych liniach kwadratu, wracając na swoje miejsca. Po prześpiewaniu zwrotki po dwie pary mijają się na przedniej i tylnej linii, po czym wychodzą na linię koła, kłaniają się i kończą taniec.
KRAKOWIOK Z GÓRY
Taniec zbiorowy z dowolną ilością par i z przyśpiewką, śpiewaną tylko przez mężczyzn, bez powtórki. Natomiast podczas tańca muzyka gra zawsze powtórkę. Heeej ! Zagrojcie, zagrojcie, krakowioka z góry, |: pódo wiekcie z butów, a z podłogi wióry 😐 – kończą śpiew też wydłużonym Heeej! Metrum: 2/4, tempo wolne, melodia dwuczęściowa, 5 taktów + 4 T. z powtórką w drugiej cz. – łącznie 13 taktów. W Tokarni tańczą tylko krokiem płaskiej polki, w ustawieniu otwartym, ze złączonymi środkowymi rękami ugiętymi w łokciach i wysuniętymi do przodu. Przemieszczają się po linii koła, środkiem izby, rozdzielają pary na dwa koła, podchodzą pod uniesionymi rękami, tworzą „gwiazdę”, potem wężykiem linią esowatą tańczą po izbie i tym kończą taniec. Jego przebieg ma formę bardziej ułożoną, niż tradycyjną. W Trzebuni Krakowiak ma formę zbliżoną do ludowego krakowiaka od Krakowa. Między fragmentami tańca śpiewane są przyśpiewki. Krokami którymi tańczą w różnych rozwiązaniach scenicznych, są polka, cwał i podskoki. W Budzowie Krakowiak jest tańcem zbiorowym. Pary tańczą w uj. otwartym, ze złączonymi zewnętrznymi rękami wysuniętymi w przód. Cały taniec wykonany jest krokami chodzonymi (po dwa w takcie) po kole, środkiem izby, mijaniem się pod tzw. mostami, we wspólnym kole. Każda figura poprzedzona jest zbiorową przyśpiewką.
OBYRTKA
Taniec ma nazwę i elementy ruchowo-muzyczne wspólne z Góralami Babiogórskimi i Żywieckimi, co wynika z przejściowego charakteru tej części regionu Kliszczaków, graniczącego bezpośrednio z Góralami Babiogórskimi. Metrum : 2/4, tempo szybkie w śpiewie i w tańcu. Melodia 8 – taktowa powtarzana dwa razy do każdej figury. Taniec przegradzany jest przyśpiewkami wykonywanymi przez różnych solistów, bez towarzyszenia muzyki. Hej, chodziła po lesie, wołała, boje sie, ej, nie bój sie takiego, co nie uniesie cie. Podstawowym krokiem w Obyrtce jest tzw. podpierany, zwany też kulawym, tańczony przez tancerza i tancerkę w rytmie ósemkowym. Tancerze w parze stojąc zwróceni bokiem do siebie, wzajemnie ujmują się prawymi lub lewymi rękami w pasie, drugimi rękami ujmują współtancerza za rękę nieco powyżej łokcia, tańczą w miejscu krokiem kulawym, obrotami w prawo i w lewo. Przy powtórzeniu mel., pod złączonymi i uniesionymi w górę rękami, prawą tancerza i lewą tancerki, para tańczy w miejscu; tancerz – krok + podskok na tej samej lewej nodze i uniesienie w górę nogi prawej ugiętej w kolanie. Tak samo tańczy od nogi prawej. Tancerka pod ręką tancerza, krokiem kulawym tańczy obrotami w prawo. Następny krok tancerza podobny jest do poprzedniego, z dodaniem klaśnięcia pod kolanem uniesionej nogi. Tancerka z rękami na biodrach, tańczy w miejscu krokiem kulawym, obrotami w prawo. Tancerze przy powtórzeniach wykonują też uderzanie dłonią w kierpca nogi zgiętej i uniesionej w górę Przy następnych powtórzeniach melodii, tancerze łączą się w kółeczka w uj. koszyczek po dwie pary i tańczą krokiem kulawym w I i II kierunku. Kończą taniec w pojedynczych parach.
